مەكتەبا سیاسییا پارتی دیموكراتی كوردستان ئەڤرۆ ڕاگەهاندنەك ل دۆر ئەنجامدانا هەلبژارتنێن هەرێما كوردستانێ بەلاڤكر.
دەقێ ڕاگەهاندنا مەكتەبا سیاسییا پارتی؛
جەماوەرێ بەرێز یێ كوردستان و عیراقێ
یا ئاشكەرایە پارتی هەر ل دەسپێكا دامەزراندنێ، خەبات كریە بۆ بدەستڤەئینانا مافێن ڕەوا یێن گەلێ كوردستانێ و چەسپاندنا دیموكراسییەتێ، د ئەوێ باوەرێداینە كو تنێ ب ڕێكا دیموكراسیكرنا سیستەمێ حكومڕانییا عیراقێ مافێن ڕەوا یێن گەلێ كوردستانێ ب دەستڤەدهێن. سەرۆك بارزانی د ئێكەم ڕۆژا سەرهلدانا بهارا 1991ـێ بۆ بەرجەستەكرنا دەستڤەئینانا گەلێ كوردستانێ و پاراستنێ ب شێوەكێ دروست، بانگەشێ بۆ ئەنجامدانا هەلبژارتنێن ئازاد وەك بنەمایێ دامەزراندنا حكومڕانییا دیموكراسی د هەرێمێدا كر، پارتی هەردەم د دابینكرنا بنەما و پڕەنسیپێن هەلبژارتنەكا ئازاد خۆ دیتیە، د هەبوونا یاسایەكا هەلبژارتنێن دادپەروەرانە كو گەرنتییا نوونەراتییا هەمی چین و پێكهاتەیێن گەلێ كوردستانێ ل پەرلەمانی بكەت و دەرگەهێ دەنگدانێ بۆ زۆرترین هژمارا وەلاتییان ڤەكەت و كێمترین دەنگ ژ نوینەران ب هەروە بچیت بۆ ڕەنگڤەدان و ئیرادەیا جڤاكی بیت، سەڕەرای هندێ كو سەرپەرشتیكرن و ب ڕێڤەبرنا پرۆسەیا هەلبژارتنان ژ لایێ دەزگەهەكێ سەربەخۆ و بێلایەن و شارەزا و شەفاف د هەمی قوناغان دابیت، ب شێوەكی كو باوەرییا دەنگدەران و لایەنێن پشكدار بۆ هەلبژارتنان ب پارێزیت و بهێز بكەت.
د سالێن بووریدا، پارتی ب هەمی شێوەیان ل گەل لایەنێن سیاسییێن هەرێما كوردستانێ و عیراقێ كاركریە، هەتا هەمی هەلبژارتن ب شێوەكێ دەستوور و دروست بهێنە ئەنجامدان تایبەت هەلبژارتنێن خۆلا شەشێ یێن پەرلەمانێ كوردستانێ د دەمێ خۆدا، ژ پێخەمەت كو پشكدارێن جددی بووین د هەمی دانوستاندن و كۆمبوونێن لایەنێن سیاسی یێن هەرێم و عیراقێ، بۆ گەهشتن ب لێكتێگەهشتن و كۆدەنگییا ل سەر بابەتێن پێدڤی ب یاسایا هەلبژارتنان، بەلێ پشتی بابەتێ هەلبژارتنێن هپەرلەمانێ كوردستانێ چوویە بەردەم دادگەها بلندا فیدڕال، سەرەڕای كو كەیسەكە بێ بەرچاڤكرنا مافێن دەستووری یێن گەلێ هەرێما كوردستانێ د هەلبژارتنێن پەرلەمانیدا، كو دەمەكێ درێژە دهێتە پاشئێخستن بڕیارا دووماهییا ژمارە (83 وموحدتیها 131 و 185/اتحادیة/2023) ل ڕۆژا 21ـێ شواتا 2024ـێ، ب تایبەت ژی پشتی دەرچوونا پاشخان (حیثیات)ی بڕیارا دادگەهێ ل سەر یاسایا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ کو هویربینیا زێدەتر یا نەدەستووری بەرامبەر هەرێمێ تێدایە و درێژاهییا ئەوێ زنجیرێ بڕیار یا نەدەستووری یە كو دەمێ چار سالێن بووریدا بەرامبەر هەرێما كوردستانێ داینە، د هەمان دەمدا ئەوان تێبینی كر و دەمێ خۆدا ڕایا گشتی لێ ئاگەهداركر، كو پێكدهێت ژ بنپێكرنا جددی و مەترسیدار یا دەستووری د بڕیارا دادگەها بلندا فیدرالیدا بۆ ڕاكرنا سیستەمێ دیموكراسی یێ هەرێمێ و بزاڤەكە بۆ ڤەگەڕاندنا عیراقێ بۆ بۆ سیستەمێ مەرکەزی، كو د ئەڤان خالێن خوارێدا ڕوون بكەین:
1-دادگەها بلندا فیدراڵی ب هەمواركرنا جومگەیێن گرنگێن یاسایا هەڵبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ، ژ ماددەیێن گرێدای ب دیاریكرنا سیستەمێ بازنەیێن هەڵبژارتن و كۆتایێن پێكهاتەیان و ژمارەیا كورسیان و لایەنێ سەرپەرشتیار و لایەنێ تایبەتمەند ب ئێكلا كردنا تانەیێن هەڵبژارتنان، سەرەڕای هندێ بنپێكرنا ماددەیێن (117 و 121)ی دەستوری كرییە كو تایبەتن ب گەرەنتی كرنا سەربەخۆیی یا دەستهەڵاتا یاسادانانا هەرێمێ، ل هەمان دەمدا بنپێكرنەكا ئاشكرایا ماددەیێ (6)ێ دەستوری ژی كریە كە جەخت دكەت ل سەر ئەوێ دەستاودەستكرنا دەسەڵاتی بەشێوازەكێ دیموكراسیانە و دێ ل دووڤ رێكارێن دەستوری بیت، د دەمەكیدا ئەو هەموارکرن دبیتە ئەگەرێ شێواندنا سیستەمێ دیموکراسییێ.
2-ب نەهێلانا كورسیێن كۆتایێن پێكهاتەیان ژ ياسایا هەڵبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێدا، ئێك ژ گەرەنتییێن سەرەكییێن هەڵبژارتنەكا ئازاد و بێگەرد و دەرفەتێن ئێكسان و دادپەروەرانە ل هەرێمێدا هاتە بنپێكرن، چونكی سەرەڕای ئەوێ یەكێ كو ئەڤە بنپێكرنا خواست و ئیرادەیا وەلاتییێن هەرێمێ یە د مامەلەكرنێ ل گەڵ بابەتەكێ هەستیارێ وەك پێكڤە ژیان و هەڤدوو قەبوڵکرنێدا، كو بوویە ناسنامەیا سەقامگیری و ئاشتەوایی یا جڤاكی یا هەرێمێ، ژلایەكێ دیڤە ناكۆكە ل گەڵ ماددەیێن (٤٩/ بڕگەیێن ئێكێ) و (125)ێ دەستوری و یاسایێ هەڵبژارتنێن ئەنجومەنێ نوونەران و ئەنجومەنێ پارێزگەهێن عیراقێ و ماددەیێن (2) و (25) ژ پەیمانا نێڤدەوڵەتییا مافێن مەدەنی و سیاسی (ICCPR)، كو عیراق ل ساڵا 1971 پەسند كرییە و پێڤە پابەندە، كو هەموویان جەختێ دكەن ل سەر بەرچاڤوەرگرتنا نوونەرایەتییێن هەموو پێکهاتەیێن گەل ل جڤاتێن هەلبژارتیدا و بەشداریکرنا وان ژ رێڤەبرنا كاروبارێ گشتیدا.
3- دوورخستنا دەستهەڵاتا دادوەریی یا هەرێما كوردستانێ ژ ئێكلایكرنا تانەیێن گرێدای بە پرۆسەیا هەڵبژارتنان، ك ژ ماددەیێ (شەشێ دووبارە/ بڕگەیێ چوارێ) ژ یاسایا هەڵبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێدا هاتییە دیاركرن، و سپاردنا ئەوان تایبەتمەندییان ب دەستەیەكێ دادوەریی سەر ب (مجلس القضاء الاعلی)یا فیدراڵی، زێدەڕۆییەكا مەترسیدارە ل سەر دەستهەڵاتا دادوەرییا هەرێمێ، چونكی ژلایەكی بنپێكرنا سەربەخۆیی یا هەرێمانە، و ژلایەكێ دیڤە لادانەكا بێ بەهانەیا ئەوێ پیادە كرنا ئاسایی یە كو بەری نوكە د رێڤەبەرنا هەڵبژارتنێن هەرێمێدا ژلایێ كۆمسیۆنا بلندا سەربەخۆیا هەڵبژارتنێن فیدراڵییڤە دهاتە پەیرەوكرن، كو هەردەم دەستەیەكا دادوەریی ل دادگەها پێداچوونا هەرێمێ تانەیێن تایبەت ب هەڵبژارتنان ئێكلا دكر.
4-بڕیارێن ئێك ل دووڤ ئێكێن دادگەها بلندا فێدرالی بووینە ئەگەرێ بنپێكرنا پرەنسیپێن جوداكرنا دەسەڵاتان، ب رەنگەكی، دادگەهێ خوە ئێخستییە پێگەهێ دەستهەڵاتا یاسادانان و جێبەجێکرنێ، و هندەك دەستهەڵات و تایبەتمەندی دیانە خوە، ک د دەستوریدا بۆ وێ نەهاتییە دیاركرن. ب تایبەتی دەمێ بڕیارا هەڵوەشاندنا یاسایا نەفت و غازا هەرێما کوردستانێ ژمارە (22)ی ساڵی 2007 ی دەركری، ب پشت بەستن ب ماددەی (110)ی دەستوری، سەرەڕای نەبوونا هیچ بڕگەیەکا تایبەت ب سامانێ نەفتيی د وی ماددەیدا، د دەمەكیدا د دەستوریدا ماددەیێ (112) هاتییە تایبەت كرن ب سامانێ نەفت و گازێ، کو بەڕووهنی جەخت ل سەر چەوانییا رێڤەبەرنا ئەوان سامانان دكەت كو ب هەڤپشكی دناڤبەرا حكومەتا فیدراڵ و هەرێماندا. سەرەڕای كو د ماددەیێ (115)دا جەخت ژ وێ یەكێ هاتییە كرن كو د وان پرس و بیاڤاندا دێ كەڤنە چوارچۆڤێ دەستهەڵاتێن هەڤپشك، هەرێمان دەسسهەڵاتا یاسادانانێ هەیە، ژ ڤێ پتر ژی ل دەمێ ناكۆكی د ناڤبەرا یاسایێن فیدراڵی و یاسایێن هەرێماندا د وان بیاڤاندا، ئەولەویەت بۆ یاسایێن هەرێمانە.
5- ژ بلی وان بنپیكرنێن دەستوری یێن د بڕیارێن دادگه‌ها بلندا فێدرالی دا بەرامبەر یاسایێ هەلبژارتنان هاتینه کرن، چەند ڕێکارێن دیتی یێن نه ساخله‌م گرتینه به‌ر" كو هه‌موو پرۆسا هەڵبژارتنێن خولا شه‌شێ یێن پەرلەمانێ کوردستانێ د ئێخنه ژێر پرسیارێن جددی، ژ وان ژی بێ به‌هرکرنا نێزیکی (400) هزار دەنگدەرێن هەرێما کوردستانێ ژ دەنگدانێ، كو دبنه 20% ی یا سه‌رجه‌مێ ئەوان دەنگدەرێن بایۆمەتری كرین، ب به‌هانه‌یا نەخواندنا پەنجەمۆرێن وان، هەروەسا بابەتێ نه دادپەروەری د دیارکرنا کورسییێن پارێزگه‌ها هەلەبجە دا.
6- پشتی ژناڤچوونا رژێما پێشتر" دەرکەفت کو عێراقا فرەنەتەوە و فرە ئایین و ئاینزا، ب ئێك پێكهاتە ب شێوەكێ دروست برێڤە ناچیت، له‌وما (هه‌ڤپشكی و سازان و هه‌ڤسەنگی) بوونه بنەمایێ رێکكه‌فتنا هەموو لایەنێن سیاسی بۆ هندێ عێراق بۆ هەموویان بیت و وه‌لاتی هەست ب بەرپرسیاره‌تییێ بکه‌ت، بەلێ مخابنی سیاسەتا پشتگۆهخستنێ و دەستێوەردانێ و برسیکرنێ و برینا بودجەیی و مووچەیی و هەروەسا سیاسەتا بجهئینانا مادێن دەستووری ب شێوێ ئینتقائی، كۆمەكا پێنگاڤانه بۆ بچوککرنا قەوارێ دەستوورییێ هەرێما کوردستانێ و بوونه بنەما بۆ ئیدارەدانا ئەڤی وه‌لاتی، زێده‌باری ئەڤێ ژی پارتییا مه ژ بزاڤ و خه‌باتا خۆ نەراوەستییا بۆ راستکرنا ئەوان لادان و شێوازێ حوکومرانیێ کو به‌رۆڤاژی رۆحا دەستوورییە، بەلێ دەستهه‌لاتدارێن بەغدا خه‌مگینیا خۆ نیشان نەدایە بۆ راستکرنا ئەوان لادانێن دەستووری.
ژ ئه‌نجامێ ئەوان ڕاستییێن ل سەری و بنپێكرنا هنده‌ك ژ مادێن دەستووری و لبەرچاڤكرنا هندێ" كو پێكهاتێ نوكه یێ دادگه‌ها بلندا فیدرالی بخۆ نه یێ دەستورییە و بەردەوام ژ بڕیارێن گرێدایی هەرێما كوردستانێ، مافێن هه‌رێمێ یێن دەستوری بنپێكرینه و وان دڤێت ئەو دەستكەفتێن گەلێ مه یێن كو ب خەبات و تێكۆشانێ و خوینا شەهیدێن مه و ئەنفالکرییان و کیمیابارانكرییان یێن مه بده‌ستڤه ئیناین، ب بڕیارا سیاسی و نه دەستوری ژ گەلێ كوردستانێ بستینن.
وه‌لاتییێن بەرێز؛
ل ڤێرێ لایەنێن هه‌ڤپەیمانییا ئیدارا دەوڵەتێ د ئیخینه هه‌مبه‌ر بەڕپرسیاره‌تییا نیشتمانی د بجهئینانا دەستووری و هه‌موو خالێن رێکكەفتنا سیاسی و ئیدارییا پێکئینانا کابیننا نوكه یا حکومەتا عێراقێ ب سەرۆکاتییا بەرێز محه‌مه‌د شیاع سوودانی، بەرۆڤاژی نه‌شێین بەردەوام بین د پرۆسا سیاسی دا.
هەروەسا بۆ ڕایا گشتییا ناڤخۆیا عێراقێ و ناڤدەولەتی رادگەهینین، زێده‌باری باوه‌رییا مه ب مه و ب پشته‌ڤانییا گەلێ کوردستانێ ب هندێ كو چاوا ل سالا 1992 ێ" هه‌تا نوكه د هه‌موو هەلبژارتنان دا زۆرینا خەلکێ کوردستانێ باوه‌ری دایه پارتییا مه، نوكه مه باوه‌ری بخۆ و گەلێ خۆ هەیە کو هێزا ئێكێ نه ل کوردستانێ، بەلێ ژ ئه‌گه‌رێ تێگەهشتنا مه ل پێگەهـ و بەرپرسیاره‌تییا مه یا مێژوویی د پاراستنا مافێن ڕەوایێن گەلێ كوردستانێ و سیستەمێ دیموكراسی و فيدرالییێ عێراقێ، هەروەسا ڕەوایی نەدان ب هەڵبژارتنه‌كا
نه دەستووری و نه دیموكراسی، راوەستییان ل هه‌مبه‌ری هه‌موو وان بنپێكرنێن دەستووری ژ لایێ دادگه‌ها بلندا فیدراڵیڤە بەرامبەر هەرێما کوردستانێ و دامەزراوه‌یێن دەستوری دهێنه ئەنجامدان ب گشتی، و سەپاندنا هەموارێن نه دەستوری یێن یاسایێ هەڵبژارتنێن خولا شەشی یێن پەرلەمانێ کوردستانێ ب تایبەتی، ب بەرژەوەندییا گەل و نیشتمانێن خۆ دزانین كو پارتیییا مه نەچیتە ژێر بارێ پەسەند کرنا بریارێن نه دەستوری و سیستەمه‌كێ هاتییه سەپاندن ل دەرڤه‌یی ئیرادا گەلێ هەرێما كوردستانێ و دامەزراوەیێن دەستوری و پشكدارییێ د هەلبژاردنه‌كێ دا نەكه‌ت کو ب نه یاسایی و نه دەستوری و ژ سایا سیستەمه‌كێ هاتییه سه‌پاندن دا برێڤه بچیت.
مەکتەبا سیاسییا پارتی دیموکراتی کوردستان
18-3-2024