ئاکرێ نیوز:
دكتور عدنان صالح ئاكره‌یى تایبه‌تمه‌ندێ نشته‌رگه‌ریێن گشتى دده‌ته دیاركرن كو ئالوده‌بوون ره‌وشه‌كا بایلۆجى و ده‌روونى یه، ئانكو ئه‌و كه‌س نه‌چاردبیت دوباره بكارئینانا هنده‌ك كه‌رستێن هوشبه‌ر و نه‌ساخیه‌كا عقلى و ره‌فتارى دهێته هژمارتن، ئه‌وژى كه‌رسته و ماددێن(كحول،افیون،ماددێن خه‌وهێنه‌ر،كوكاین،حه‌شیش،ده‌رمانێن سركرنێ،كه‌رستێن هه‌لواسێ،نیكوتین...هتد)ئه‌ڤه هژماره‌كا وان مادده و ده‌رمانانه كو ئالووده‌بوونێ دروست دكه‌ن و دبنه مه‌ترسی ل سه‌ر ژیانا تاكه كه‌س و جڤاكى ب گشتى،هه‌روه‌سا دیاردا ئالووده‌بوونێ نه‌ك كارتێكرنێ ل وى كه‌سى بتنێ دكه‌ت،به‌لكو كارتێكرنێ ل ده‌وروبه‌رێ خۆ ژى دكه‌ت.
زێده‌تر گۆت: ئه‌ڤ مادده دهێنه بكارئینان ب رێكێن جودا جودا ژ رێكێن گه‌له‌ك دهێنه بكارئینان رێكا(ده‌ڤى)كو رێكه‌كا زوره و گه‌له‌ك شێوازا دهێته بكارئینان،هه‌روه‌سا رێكا(ده‌رزی لێدان)ێ و ب رێكا(بێهنكرنێ و هه‌لكێشانێ)،و چه‌ندین رێكێن دى ژى هه‌نه كو توشبوو بكاردئینن، ئه‌و وه‌لاتێن گه‌له‌ك توشى ڤێ ئاریشێ بووین(ئه‌فغانستان وئیران)له‌وا ئه‌م ژى یێ دمه‌ترسیێ دا،چونكى ئه‌و وه‌لات نزیكى مه‌نه.
هنده‌ك ئامارێن توشبوون ب مادێن هوشبه‌ر ل جیهانێ:
*ل سالا 2010ێ نزیكى(230)ملیون توشبوو.
*ل سالا 2018ێ ئه‌ڤ ئاماره بلندبوو گه‌هشته(270)ێ ملیوونان.
* پێشبینى دهێته‌كرن ل سالا 2030 ێ بگه‌هیته پترى (300)ملیونان ل بكارهێنه‌رێن مادێن هوشبه‌ر.
حاله‌تێن مرنێ ل جیهانێ:
*ل سالا 1990ێ (165)هزار هاتن توماركرن .
*ل سالا 2015ێ گه‌هشته پترى (300)هزار حاله‌تێن مرنێ ب ڤى شێوه‌ى :
ــ پترى 137 هزار ماددێن كحولى .
ــ مرن ب ماددێن افیونێ 122 هزار.
ــ ئان فیتامین(12)هزار .
ــ كوكاین پترى(11)هزار .
دكتور عدنان زێده‌تر گۆت كو هنده‌ك ژ وان ماددەیان رێك پێ هاتیه‌دان وه‌كى(ده‌رمان،جگاره،كحول،نارگیله،ڤه‌خوارنێن هێزێ)كو ئه‌ڤه ژى ب ماددێن هوشبه‌ر دهێنه هژمارتن،كو ئه‌و ژى ئالووده‌بوونێ دروست دكه‌ن، هه‌روه‌سا هنده‌ك كه‌رسته هه‌نه رێك پێ نه‌هاتیه‌دان و نه دقانوونى نه كو ب رێكێن جودا جودا وان كه‌رستان به‌لاڤ دكه‌ن دناڤ جڤاكى دا،كه‌سێن توشى ماددەێن هوشبه‌ر دبن و پاش بهێلن ژى هنده‌ك نیشان ل ده‌ف دیاردبن. وه‌كى نیشانێن(ره‌فتارى،له‌شى،نیشانێن ڤه‌كێشانێ،هنده‌ك سه‌ربارك) له‌وا پێدڤیه هشیاربین.
سه‌باره‌ت بوچى ئه‌ڤ مادده دهێنه بكارئینان دكتورى گۆت:بێگومان پرانیا توشبوویان ته‌خا گه‌نجا و سنێلانه و كو زوربه‌یا وان ل بن ژیێ30 سالیێ دانه،ل ڤى ژیدا ره‌نگه پتر حه‌زبكه‌ن بكاربینن كا چ هه‌سته‌كى بۆ مروڤى چێدكه‌ن،هه‌روه‌سا بۆ بورینا ده‌مه‌كێ خوش و خوه دویربكه‌ت ل فشارێن ده‌روونى و ژیانێ،چونكى ماددێن هوشبه‌ر هورمونێ(دوپامین)له‌شى دا زێده دكه‌ت كو ئه‌ڤه هورموونێ كه‌یف خوشیێ یه و هه‌سته‌كێ خوش بۆ چێدكه‌ت،هه‌روه‌سا كارتێكرنا هه‌ڤالێن خراب ئه‌وێن توشبووى وه‌ها دكه‌ن خه‌لك ژى تووش بیت،هه‌روه‌سا هنده‌ك كه‌س بكاردئینن بۆ نه‌هێلانا ئێش و ئازارێن وان و نه‌چاردبن وه‌كى ماددێ(ئه‌فیون)دێ بینى نوژدارى یا بۆ نڤیسى بۆ ماوه‌كێ ل دویڤ پێدڤیا وى،لێ دێ بینى ئه‌و وى ده‌رمانى هێشتا بكاردئینیت هه‌تا ئه‌و ئێش ژى نه‌مابیت بكاردئینیت،چونكى یێ توشبووى و بورینا ده‌مى دێ زێده‌كه‌ت و دێ مه‌ترسی زێده‌بیت.
ل دور ئه‌و چ فاكته‌رێن مه‌ترسیا توشبوونێ زێده دكه‌ن گۆت كو سێ فاكته‌ر هه‌نه كو دبنه ئه‌گه‌رێ دروستبوونا ڤێ دیاردێ ژوان ژى فاكته‌رێ میراتگرى كو ئه‌و ژى مال تووش ببیت و فاكته‌رێ نه‌خوشیێن ده‌روونى دبنه ئه‌گه‌رێ هندێ مروڤ توشى ئاریشا ئالووده‌بوونێ بیت،هه‌روه‌سا فاكته‌رێ جڤاكى(گرنگینه‌دان،لاوازیا په‌یوه‌ندیێن خێزانى،پویته‌نه‌دان ب په‌روه‌رده‌كرنا زارۆك و سنێلان،هه‌ڤالێن خراب)ئه‌ڤه هه‌مى فاكته‌رن كو مه‌ترسیا توشبوونێ زێدبكه‌ن.
دكتور عدنان صالح ل دورچارەسەریا کەسەکێ تۆشبوو ب ماددەیێن هوشبەر دبێژیت: هنده‌ك پێنگاڤ هه‌نه بۆ چاره‌سه‌ریێ وه‌كى پروسێسا دیتوكسێ،ئانكو لابرنا ژه‌هرێن ناڤ له‌شێ توشبووى،كو ئه‌ڤ پرۆسه دڤێت ل ژێر چاڤدێریا تیمه‌كێ تایبه‌تمه‌ندا بیت كو ژ چه‌ند كه‌سێن بسپۆر دبیاڤێ جودا جودا بیت،كو ئه‌ڤ پرۆسه هێدى هێدى ب رێكا هنده‌ك ده‌رمانا و رێنمایا له‌شى بهێته‌ده‌ر،چونكى ئه‌گه‌ر ب شێوازه‌كێ دروست ئه‌ڤ دیارده نه‌هێته راگرتن دێ مه‌ترسیه‌كا زور سه‌ر وى كه‌سى كه‌ت،ئه‌گه‌ر ب شێوازه‌كێ دروست نه‌بیت،هه‌روه‌سا چاره‌سه‌ریا ده‌روونى ئێك ژ چاره‌سه‌ریێن گرنگه كو ئه‌و كه‌سێن تووش دبن ژبه‌ر ئه‌گه‌ره‌كێ ده‌روونى یه یان ب ڤان كه‌رستان تووشى نه‌خوشێن ده‌روونى بوویه،هه‌روه‌سا دوباره پێگه‌هاندنا توشبووى كو ئه‌و ژى پشتى له‌شێ وى ل ژه‌هرێ خلاس دبیت،هه‌روه‌سا پشته‌ڤانیا خێزانى و جڤاكى به‌شه‌كه ل چاره‌سه‌ریێ.