سالـح زاهـێر
ل رێککەفتێ (١٦ / ٨ / ١٩٤٦) و بەری (٧٧) سالان ل ژێرناڤێ (پارتی دیموکراتی کورد) هاتەدامەزراندن، ل کۆنگرێ سیێ دا ل ڕێککەفتێ (٢٦ / ١ / ١٩٥٣) ل باژێرێ کەرکوکێ ناڤێ وێ بۆ (پارتی دیموکراتی کوردستان) هاتە گۆهۆرین وەک پێنگاڤەک بۆ جهـگرتنا هەمی هزر و بیر و باوەرێن جۆدا جۆدا ل ئۆل و مەزهەب و نەتەوە و پێکهاتێن کوردستانێ وەک وەڕگەهێ پێکڤەژیانێ د ناڤا ڕێزێن پارتیدا و وەک ژیۆار ئەڤ چەندێ دهێتە دیتن و دپڕەنسیپێن حزبیدا ب ڕەسمی کار ل سەر ڤی بابەتی ژی هاتیەکرن کو د مێژوویا کوردیدا د قۆناغێن وێن جۆدا دا پێکڤەژیان تەبلۆیەک بوویە ل جوانیێ و گەڕۆک و مێژوونڤیسێن بیانی ب درێژی ئاماژە ب ڤێ چەندێ کریە.
وەک ڤەکۆلەرەک دەمێ مێژوویا پارتی دیموکراتی کوردستان دخوینیت دشێت چەندین دەرئەنجامێن مێژوویێ و سیاسی و سەربازی لێ بینیتەدەرێ.
قوناغا دامەزراندنا پارتی ١٩٤٦ :
پشتی داوی هاتنا شەرێ جیهانیێ یێ دوویێ (١٩٣٩ - ١٩٤٥) دەرفەت بۆ کوردێن ڕۆژهەلات دروست بۆ و شیان ل سالا (١٩٤٦) کومارا کوردستان ل مهاباد دابمەزرینن و یازدە هەیڤان دەستهەلات کر و ئەڤ کۆمارە ل دەرئەنجامێ پێنگاڤا پارتی دیموکراتا ئیرانێ (ژێ کاف) بەرێ بوو. دڤێ ڕەوشێ دا پارتی دیموکراتی کوردستان ل سەردەستێ (مەلا مستەفا بارزانی) وەک ئێک ژ پشکدارێن سەرەکیێن کۆمارا کوردستان هاتە دامەزراندن، ژبەرکو د ڤێ قۆناغێ دا ڕەوشا سیاسی و ئمێناهیا عیراقێ تایبەت بۆ کوردان نە یا ئاڕام بوو و ژیانا پارتایەتی وەک پێتڤی نەیا گونجای بۆ ژیانا حزبی و پشتی ژنافچوونا کومارا کوردستان (١٩٤٦) چوونا بارزانی و هەڤالێن وی بۆ ئێکەتیا سوڤیەتێ هەتا سالا (١٩٥٨) ئەڤ چەندە بەردەوام دبیت.
قۆناغا ١٩٥٨ - ١٩٦١
پشتی کودەتایا (١٤ / ٧ /١٩٥٨) ب سەرکرداتیا عەبدلکەریم قاسم و گۆهۆرینا سیستەمێ حۆکمڕانیێ د عیراقێدا ل شاهاتی بۆ کۆماری و ڕاگەهاندنا دەستورێ عیراقێ و ڕێکدان ب ژیانا سیاسی و حزبایەتی و ئازادیا ڕۆژنامەگەری و رێکخڕاوێن پیشەیی، ڤێ چەندێ دەرفەتەک باش ئینا پێش بۆ پارتی کو چالاکیێن خو ب ئاشکرا ئەنجام بدەت و کاریگەریا خو ل گۆرەپانا سیاسی بکەت ل عیراقێ، لێ ئەڤ چەندە درێژ نەبوو و سەرکردێن کودەتاچی ل سۆزێن خۆ ژێڤەبن و داوی ب ژیانا سیاسی ئینان و پارتی هاتە قەدەغەکرن ل سالا (١٩٦١)ٚ .
قۆناغا شۆڕەشا ئەیلولێ ١٩٦١ - ١٩٧٥
پشتی رێکارێن توندێن حکومەتا عیراقێ ل بەرامبەر کوردان و لەشکەرکێشیێن حکومەتا عیراقێ بۆ سەرکوردستانێ پارتی دیموکراتی کوردستان ب سەرۆکایەتیا (مەلا مستەفا بارزانی) شۆڕەشا ئەیلولی ل سالا (١٩٦١) دژی حکومەتا عیراقێ ڕاگەهاندن و پڕانیا دەڤەرێن کوردی ڤەگرتن و دڤێ قوناغێ دا چەندین گەڕێن دانوستاندنێ دناڤبەڕا شۆڕەشێ و حکومەتا بەغدا ل سەردەمێن عەبدلکەریم قاسم (١٩٥٨ - ١٩٦٣) و دیڤدا سەردەمێ عەبدسەلنم عارف سەروکێ عیراقێ (١٩٦٣ - ١٩٦٦) و شەر و دانوستاندن ل قوناغێن جۆدا جۆدا بەردەوام دبن ل سەردەمێ سەروکێ عیراقێ عەبدرەحمان عارف (١٩٦٦ - ١٩٦٨) و لێ ئەڤ دانوستاندن نابنە ئەگەرەک بۆ ڕاوەستاندنا شەری ب ڕەسمی هەتا ڕێککەفتناما (١١ / ٣ / ١٩٧٠) کو تێدا بۆ جاڕا ئیکێ ب نڤیسین و دانپێدانکرن حکومەتا عیراقێ ل دەرئەنجامێ گڤاشتن و چەند گەرێن دانوستاندنا دگەل شۆڕەشا کوردی ب سەرکردایەتیا پارتی دیمۆکراتی کوردستان دانپێدان ب چەندین مافێن کوردان کرن و مافێ (ئۆتونومی) ب کوردان دا و بۆ دەمەکێ ئاڕامی ڤەگەڕیا لێ حکومەتا عیراقێ ب سەرکردایەتیا ئەحمەد حەسەن بەکر (١٩٦٨ - ١٩٧٩) داوی ب ڤێ ڕێککەفتنێ ئینا و دووبارە شەر دەستپێکرەڤە ل سالا (١٩٧٤) و کو تێدا جێگرێ سەرۆکێ ڕژێمێ سەدام حوسێنی ڕۆلەک مەزن ل دانوستاندن و دووبارە دەسپێکرنا شەری هەبوو.
قۆناغا سالا ١٩٧٥
پشتی کو حکومەتا عیراقێ ل رێککەفتناما یازدێ ئادارێ پەشیمان بووی و ڤیا داویێ ب شۆڕەشا کوردی بینیت، پەنا برە بەر ڕێککەفتن ل گەل حکومەتا محەمەد ڕەزا شاهێ پەهلەوی ل جەزائیر ل (٦ / ٣ / ١٩٧٥) و (رێککەفتناما جەزائیر) مۆرکر تێدا ئیرانێ دەست ژ پشتەڤانیا شۆڕەشێ بەردان و بەرەیێن ڕۆژهەلاتێ ل شۆڕەشێ هاتنەگرتن، وەک هەرجار وەلاتێن داگیرکەرێن کوردستانێ ل چ ئێک دەنگ نەبن بتنێ ل دژایەتیا کوردان ئێکدەنگ و ل سەردەمێ عوسمانی و سەفەویا وەرە ئەڤ کارەکریە، شوڕەش ڕیبریێ شکەستنێ بوو و ڕژێما عیراقێ هزرا وێ چەندێ دکر کو داویا شۆڕەش و بزاڤێن کوردیە.
قۆناغا ١٩٧٦ - ١٩٩١
پشتی سالەکا ل رێککەفتناما جەزائیر و شکەستنا شۆڕەشا ئەیلولێ دووبارە شۆڕەشا کوردی دەستپێکرە ڤە و ل گۆلانا (١٩٧٦) مەفرەزێن پێشمەرگەی گەهشتنەڤ کوردستانێ و پارتی دیموکراتی شیا جارەکا دیتر سەرکردایەتیا شۆرەشێ بکەتەڤە، ئەڤ قۆناغا خوێناویترین قۆناغ بوویە ل مێژوویا کوردستانێ ژبەرکو ڕژێما گۆر ب گۆرا بەعس دەست ب هەوێن ئەنفال و کیمیاباران و ڕاگۆستن و تەعریب و بەعسکرنێ کر و دەهان هزار کورد شەهیدکرن و پێنج هزار گۆند وێڕانکرن، لێرەدا سەرەڕایێ ڤان زیانێن مەزن و دروست بوونا چەندین گەڕێن شەڕ و ناکۆکیێن ناڤبەڕا هێزێن نافخوی لێ بێ هیڤی بوون دروست نەبوو و داویی ب ڤێ قۆناغێ ژی هات.
قۆناغا ١٩٩١ - ٢٠٠٣
ئەو ستەما ڕژێما بەعس ل کوردستانێ کری کەربەک مەزن ل دەف جڤاکێ کوردی دروستکر و هێز و لایەنێن کوردی ل ژێرناڤێ بەرەیێ کوردی و ب پشکداریا پارتی یا سەرەکی و ب پشتەڤانیا هێزا گەلێ کوردستانێ ل (٥ / ٣ / ١٩٩١) سەرهلدانا کوردستانێ دەسپێکر و هێزێن ڕژێمێ هاتنە ڕامالین، لێرەدا وەک پشکەک سەرەکی ل بەرەیێ کوردستانی و د ئێکەم لێدوان دا سەرۆکێ پارتی دیموکراتی کوردستان (مەسعود بارزانی) ڕاگەهاند هەلبژاردن دێ بیتە مۆدێلێ حۆکمڕانیا کوردستانێ و ل سالا (١٩٩٢) ئێکەمین هەلبژاردن هاتە ئەنجامدان و پارتی بیە ژ دامەزرێنەرێن سەرەکیێن حکومەت وپەرلەمانێ هەرێمێ، ئەڤ قوناغە ژی ژبەر دورپێچێن بەغدا و گەفێن دەولەتێن هەرێمی و شەرێ پەکەکێ و هەروەسا شەرێ نافخوی کاریگەریەک نەرێنی ل سەر ئاڕاستێ ئێمناهی و پێشڤەچونا هەرێما کوردستانێ کر.
قۆناغا ٢٠٠٣ - ٢٠١٧
ڕژێما بەعس ل (٩ / ٤ / ٢٠٠٣) ل سەردەستێ وەلاتێن ئێکگرتیێن ئەمریکی و هەڤپەیمانان هاتە ژناڤبرن و هیڤیا کوردان و عیراقیان ب گشتی ئەو بوویە کو سیستەمەک حۆکمڕانیێ هەبیت مافێن هەمی پێکهاتان بدەت، لێ پشتی ژناڤچوونا هەمی شێۆازێن شەڕاکەت و بڕایەتی و ڕێڤەبرنێ د عیراقا نوی دا، هەرێما کوردستانێ بریارا ریفڕاندومێ دا و ل (٢٥ / ٩ / ٢٠١٧) زێدەتر ژ (٩٣٪) دەنگ ب سەربەخۆیێ دا و پارتی دیموکراتی کوردستان کارەکتەرێ سەرەکی بوو ل ڤێ بریارێ دا.
قۆناغا ٢٠١٧ - ٢٠٢٣
پشتی سەرکەفتنا ریفڕاندومێ و ڕەتککرنا ڤێ بریارێ ژلایێ حکومەتا عیراقێ ڤە و ناکوکیێن نافخویێن هەرێمێ هێرشا لەشکەرێ عیراقێ بۆ سەر هەرێمێ و گرتنا دەڤەرێن ماددێ سەد و چل و دروست بوونا ڕەوشەکا نوی پارتی سیاسەتەک نوی ل بەرامبەر بەغدا گرتە بەر و ل هەلبژاردنێن (٢٠١٨ و ٢٠٢١) شیا ببیتە هێزا ئێکێ ل هەرێمێ و وەک دەستهەلاتدارا کرداری بمینیتە ڤە و بشێت پاڕێزگاریێ ل پێگەهێ خویێ مێژووی بکەت.
ل داویێ گەهشتنیە وی دەرئەنجامی پارتی دیموکراتی کوردستان وەک پارتەک کوردستانی خودانێ مێژوویەک درێژە و قوربانیێن زۆر بۆ ڕێکا ئازادیێ داینە و خزمەتەک زۆر پێشکێشی هەرێمێ کریە و ل سەردەمێ حۆکمڕانیێ ژی وەک هێزەک کاریگەر ل حکومەتێدا دەستکەفت و گازندە و کێماسی و کێشە و ناکۆکی وەک هێزا ئێکێ دیف سەنگا وێ بەردکەڤن.